PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn
Bộ môn Nhi - Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh

Ngày 5/10/2020, Hội đồng trao giải Nobel Sinh lý và Y học 2020 đã vinh danh 3 nhà khoa học Harvey J. Alter, Micheal Houghton và Charles M. Rice vì những đóng góp lớn lao của mình trong việc tìm ra một trong những tác nhân gây viêm gan và ung thư gan đáng sợ nhất: virus viêm gan C.

Ở thập niên 70, viêm gan do virus A và B đã được biết, tuy nhiên vẫn còn nhiều trường hợp viêm gan do truyền máu vẫn chưa xác định được tác nhân. Khi người tìm ra virus viêm gan B nhận được giải Nobel Y học năm 1976 thì BS. Harvey J. Alter đang làm việc tại Viện Sức khoẻ Quốc gia Hoa Kỳ (US NIH). Ông nhận thấy nhiều bệnh nhân bị viêm gan sau truyền máu và diễn tiến đến viêm gan mạn. Các test về virus viêm gan A và B đều âm tính. Biểu hiện của bệnh nhân gợi ý tác nhân là virus. Ngoài ra, máu trích ra từ người bệnh có thể gây viêm gan cho các con tinh tinh  trong một số thí nghiệm. Ông là người xác định có một tác nhân virus bí ẩn nào đó gây viêm gan và bệnh gan mạn liên quan đến truyền máu và lúc đó người ta gọi căn bệnh này là viêm gan do virus “non-A non’B”.

Các biện pháp định danh được dùng ở thời điểm đó đều thất bại trong việc xác định tác nhân. Bấy giờ, TS. Micheal Houghton làm việc cho công ty Chiron. Ông và cộng sự đã chiết tách được một số đoạn DNA từ huyết thanh của tinh tinh. Ngoài DNA của con vật, các nhà khoa học tiên đoán rằng sẽ có các đoạn gene của tác nhân viêm gan bí ẩn trong đó. Với giả thuyết rằng huyết thanh của bệnh nhân phải chứa kháng thể kháng với các protein cấu trúc của virus, các nhà khoa học đã chiết tách và clone được một đoạn gene được cho là của virus và không giống với bất cứ virus nào được biết trước đó, thuộc họ Flavivirus và được đặt tên virus viêm gan C.

(Nguồn: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2020/summary/)

Mảnh ghép cuối cùng của quá trình là liệu virus mới này có gây viêm gan hay không? TS. Charles M. Rice lúc bấy giờ làm việc tại Đại học Washington tại St. Louis trong lúc nghiên cứu về bộ gene của virus viêm gan C đã tìm ra một đoạn RNA quyết định sự phân chia và gây bệnh của virus. Khi RNA được tiêm vào gan của những con tinh tinh thì virus viêm gan C được tìm thấy trong máu của chúng và tinh tinh có biểu hiện giống như những bệnh nhân bệnh gan mạn được thấy trước đó. Kết quả này là minh chứng cuối cùng chứng minh rằng chỉ cần một mình virus viêm gan C là đủ để gây bệnh và làm sáng tỏ những trường hợp mắc bệnh gan do truyền máu trước đây.

Các phát hiện trên đã mở ra một chương mới trong cuộc chiến chống lại bệnh lý do virus. Nhiều test với độ nhạy cao đã ra đời và bệnh lý gan liên quan đến truyền máu đã được đẩy lùi mạnh mẽ tại nhiều nơi trên thế giới. Phát hiện của ba nhà khoa học cũng tạo tiền đề cho việc tìm ra thuốc điều trị bệnh viêm gan C một cách nhanh chóng, góp phần đẩy lùi bệnh tật và nâng cao sức khoẻ toàn cầu.

(Nguồn: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2020/summary/)