TS. BS. Võ Thị Mỹ Dung

Bộ môn Nội – Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh

Bệnh viêm phổi do coronavirus mới năm 2019, bệnh COVID-19, do coronavirus 2 (SARS-CoV-2) gây hội chứng hô hấp cấp tính, xuất hiện ở Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, vào đầu tháng 12 năm 2019 và sau đó nhanh chóng lây lan khắp Trung Quốc và sau đó là trên toàn thế giới, phát triển thành một đại dịch và đe dọa sức khỏe toàn cầu. Nghiên cứu trước đây đã chỉ ra rằng men chuyển 2 (ACE2) là thụ thể chức năng của SARS-CoV và rất quan trọng đối với sự xâm nhập tế bào của SARS-CoV. Một số nghiên cứu xác nhận SARS-CoV-2 thúc đẩy thụ thể ACE2 để xâm nhập vào các tế bào đích. ACE2 được phân bố rộng rãi trong các cơ quan khác nhau của con người, bao gồm niêm mạc miệng và mũi, vòm họng, phổi, ruột non, ruột kết, thận, lá lách, gan và não. 

Mặc dù COVID-19 được đặc trưng chủ yếu bởi các triệu chứng hô hấp (sốt, ho và khó thở), các triệu chứng tiêu hóa cũng được báo cáo trong một số bệnh nhân COVID-19. Trong một số trường hợp, các triệu chứng tiêu hóa được báo cáo là biểu hiện ban đầu của COVID-19. Virút có thể làm suy giảm hệ tiêu hóa và gây ra một loạt các triệu chứng tiêu hóa gặp ở COVID-19, bao gồm tiêu chảy, buồn nôn, nôn mửa và giảm cảm giác thèm ăn. Tổn thương niêm mạc thực quản, khảo sát mô học cho thấy nhiều tế bào huyết tương và tế bào lympho xâm nhập vào lớp đệm của dạ dày, tá tràng và trực tràng. Khoảng 3% trường hợp bệnh COVID-19 chỉ biểu hiện các triệu chứng tiêu hóa mà không có các triệu chứng hô hấp. Do đó, cần chú ý nhiều hơn đến những bệnh nhân đến viện với các triệu chứng tiêu hóa, đặc biệt là những bệnh nhân có tiền sử tiếp xúc dịch tễ. Việc phát hiện dương tính SARS-CoV-2 trong phân là một bước đột phá, điều này cho thấy rằng vi rút có thể tái tạo và tồn tại trong đường tiêu hóa. Nhiễm SARS-CoV-2 có thể gây tổn thương gan, chức năng gan bất thường và men gan có liên quan đến mức độ nặng của bệnh COVID-19. Viêm gan cấp do nhiễm COVID-19 đã được báo cáo và tổn thương gan nghiêm trọng có thể xuất hiện trước các triệu chứng điển hình của bệnh COVID-19, khiến chẩn đoán sai trong giai đoạn đầu.

CƠ CHẾ TỔN THƯƠNG RUỘT TRONG NHIỄM COVID-19

Sự biểu hiện cao của ACE2 trong đường ruột làm cho ruột non và ruột kết rất dễ bị nhiễm SARS-CoV-2, điều này giải thích các triệu chứng tiêu hóa như tiêu chảy, viêm thực quản do COVID-19. Một giải thích phân tử khác được đề xuất về cơ chế bệnh sinh đường ruột COVID-19 là SARS-CoV-2 có thể cản trở sự hấp thu tryptophan vì quá trình này cần ACE2 trong ruột để điều chỉnh sự biểu hiện của các chất vận chuyển axit amin trung tính. SARS-CoV-2 trong ruột có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ tryptophan qua ACE2, dẫn đến giảm peptide kháng khuẩn và do đó làm thay đổi hệ vi sinh vật đường ruột dẫn đến viêm ruột. Khái niệm “cơn bão cytokine” đã được nhấn mạnh kể từ khi bùng phát COVID-19, có liên quan đến phản ứng viêm toàn thân và rối loạn chức năng đa cơ quan, bao gồm cả tổn thương tiêu hóa. Rối loạn điều hòa cytokine và phản ứng miễn dịch bất thường sẽ dẫn đến bệnh nặng hơn và tử vong. Biểu hiện cao hơn của các cytokine liên quan đến T-helper-1 đã được nhận thấy trong huyết thanh của bệnh nhân COVID-19, bao gồm interferon-γ (IFN-γ), T-helper-1 chemokine IFN-γ-inducible protein-10, monocyte chemoattractant protein -1, interleukin (IL) IL-6 và yếu tố kích thích bạch cầu hạt đại thực bào ở người.

CƠ CHẾ TỔN THƯƠNG GAN TRONG NHIỄM COVID-19

ACE2 có lẽ đóng một vai trò quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của tổn thương gan trong bệnh COVID-19. ACE2 có khả năng chống lại tác dụng co mạch của angiotensin II thông qua việc phân giải angiotensin II, do đó làm giảm tổn thương gan do hệ thống renin-angiotensin. Nghiên cứu trình tự RNA đơn bào gần đây của các mô gan khỏe mạnh cho thấy ACE2 được biểu hiện nhiều ở tế bào mật và tế bào gan. Thí nghiệm trong ống nghiệm cũng cho thấy biểu hiện và hoạt động của ACE2 tăng mạnh trong tế bào gan và tế bào ống mật trong điều kiện thiếu oxy. Nói chung, tình trạng của những bệnh nhân mắc bệnh gan cùng tồn tại có thể trở nên tồi tệ hơn trong khi nhiễm COVID-19 do sự gia tăng biểu hiện của ACE2 do thiếu oxy trong cơn bão cytokine. Việc lựa chọn thuốc gan thích hợp để bảo vệ chức năng gan cho bệnh nhân COVID-19 là cần thiết.

Tóm lại, đường tiêu hóa có thể đóng vai trò là con đường lây nhiễm COVID-19. Do đó, nên quan tâm đến các triệu chứng tiêu hóa ở bệnh nhân bị nhiễm SARS-CoV-2, theo dõi chức năng gan những người bị nhiễm và sàng lọc SARS-CoV-2 trong mẫu phân để chẩn đoán và theo dõi sự thanh thải của vi rút.

Tài liệu tham khảo
Chunxiang Ma, Yingzi Cong, Hu Zhang, COVID-19 and the Digestive System. Am J Gastroenterol. 2020 May 22: 10.14309/ajg.0000000000000691. Published online 2020 May 22.